U ovom drevnom seocetu danas živi jedva stotinak duša, mahom posvećenih poljoprivredi, ali ono što ga čini posebnim nisu njive i stada, već njegovi stanovnici ljudi riđe kose, svijetlih očiju i neobičnih imena, kakva se rijetko čuju u ovom dijelu Srbije.

Prema priči Miroslava Jovića, poznatog turističkog vodiča iz ovog kraja, korijeni ovih “čudnih” mještana sela Štava sežu duboko u srednji vijek. Njihovi preci bili su Saksonci, pa tu možemo da tražimo korijene pomenutih neobičnih pojava.

– Saksonce je u Štavu doveo kralj Milutin jer su u to vrijeme važili za najvještije rudare u Evropi – rekao je Jović.

U okolini pomenutog sela nadomak Kosova i Metohije postojali su rudnici olova, zlata, srebra i cinka, a upravo su Saksonci bili ti koji su ih otvarali i eksploatisali. Prema narodnom predanju, njihovi potomci i danas žive u ovom selu, iako je prošlo više od sedam vijekova otkako su prvi put stigli na ove prostore.

Iako se u Štavi rijetko čuje plač novorođenčeta, u 21. vijeku i dalje se, kako Jović kaže, “rađaju riđa djeca“. Za mještane je to dokaz da “klica germanskog plemena u ovom dijelu Srbije još nije nestala”.

Imena iz prošlosti

Za razliku od drugih kuršumlijskih sela, u Štavi se i danas čuvaju imena koja ne pripadaju uobičajenom srpskom imenoslovu.

“Djevojčicama se daje ime Valina, a dječacima Dmitar. Ta imena su svjedočanstvo da mještani ne zaboravljaju svoje pretke”, objašnjava Jović, a prenosi Republika.

Dok govori, iza njegovih leđa uzdiže se Crkva Svetog velikomučenika Mine, biser srednjovekovne arhitekture i simbol ovog kraja.

Crkva koja prkosi vijekovima

Na samom ulazu u selo, među zelenilom i kamenitim obroncima, stoji crkva zbog koje mnogi zastanu bez daha.

Crkva Svetog velikomučenika Mine, podignuta u 12. vijeku, jedinstvena je u Srbiji jer ima krov od kamena – što je pravo čudo i za današnje inžinjere.

Na ploči iznad ulaza uklesan je natpis koji otkriva da je crkva “sagrađena i živopisana za vrijeme pećkog patrijarha Pajsija i gračaničkog mitropolita Silvestera”, dvojice velikodostojnika iz 17. vijeka. Taj podatak, kako ističe Jović, ukazuje da je prvobitna svetinja vjerovatno bila razorena do temelja i kasnije obnovljena.

U porti ove crkve pronađeno je oko četrdesetak sarkofaga i mermernih spomenika koji datiraju još iz vremena kralja Milutina. Sve to potvrđuje da je Štava bila važno duhovno i rudarsko središte tokom srednjeg vijeka.

Pored neobičnih stanovnika, Štava je poznata i po legendama koje prate ovo područje. Prema predanjima, upravo u okolini ovog sela kralj Milutin sakrio je ogromno blago, koje vijekovima podstiče maštu pustolova i tragača za zlatom.

Napušteni rudnici, koji datiraju još iz rimskog perioda, i priče o zakopanom bogatstvu doprinose da područje oko Lukovske Banje, u čijoj je blizini Štava, i danas bude centar male “zlatne groznice”.

Mještani nerado govore o tome. Na pitanje da li vjeruju u legendu, kratko poručuju: “Sigurno je tu negdje… ali blago nije za svakoga.”

Vrijeme koje stoji

U Štavi, kažu putnici, vrijeme je stalo. Između kamenih zidina i tišine koja odzvanja i danas se osjeća duh nekadašnjih rudara iz daleke Saksonije – ljudi koji su prije više od sedam vijekova ostavili svoje tragove na srpskom tlu.

Štava tako ostaje živi spomenik istoriji, legendi i upornosti.