Hedi Lamar... Ima nečeg aristokratskog i gospodskog u tom imenu i prezimenu, neki glamur u maniru stare škole, koji se osjeti čim ih izgovorite, iako su zapravo pseudonim. No, ona nije bila samo filmska diva i holivudska lepotica, nije bila samo Samsonova Dalila iz najpoznatije ekranizacije epske biblijske priče. Bila je i inženjer, pronalazač, pionir bežičnih komunikacija, a proizvodi koji koriste njen patent danas se mogu naći u svakoj kući.

Stiv Džobs osnovao je Apple, Mark Zakerberg stoji iza Fejsbuka, a svega toga ne bi bilo da jedna holivudska ljepotica nije izumila tehnologiju širenja spektra frekvencije za vođenje raketa i torpeda u Drugom svetskom ratu, postavivši temelj za sve Wi-Fi, Bluetooth i GPS tehnologije bez kojih ne bi mogao da se zamisli današnji život. Hedi Lamar, diva i genije.

Sigurno se sjećate scene iz kultnih "Maratonaca", kada Đenka – Bora Todorović kaže Kristini, odnosno Seki Sablić: "Bravo, samo plivaj, izgledaš bolje od Hedi Lamar!".

Jedna od najljepših žena svog vremena ostala je upamćena po tome što se prva skinula na bioskopskom platnu. Nažalost, manje se zna da je bila inženjer i pronalazač, bez čijih izuma savremeni svijet ne bi ni umio ni mogao da funkcioniše. Ali, krenimo redom...

Naučnik od malih nogu

Rođena je kao Hedvig Eva Marija Kisler, 9. novembra 1914. godine u Beču, svega nekoliko mjeseci nakon što je počeo Prvi svjetski rat. Bila je jedino dijete uglednog para – njen otac, Jevrejin rodom iz Galicije, bio je zamjenik direktora najveće banke u Austrougarskoj, a majka Getruda pijanistkinja iz Budimpešte, čija je porodica takođe pripadala visokom društvu.

Iako su se od malih nogu u njoj preplitala dva različita svijeta, naučni i umjetnički, preovladala je ljubav prema glumi. Od djetinjstva je bila fascinirana pozorištem, u koje su je roditelji često vodili, ali i tehnološkim izumima, koji su prvih decenija prošlog vijeka promenili lice svijeta.

Oduvijek ju je zanimalo kako funkcionišu određeni uređaji. Ali, kada je sa 12 godina pobijedila na takmičenju ljepote, zaljubila se u kameru i shvatila šta je više privlači. Ljubav je bila obostrana. Ono drugo postalo je hobi, kako ga je kasnije nazvala, nešto što je ostalo u senci, doduše samo za javnost.

Kada je pohađala časove glume u Beču, jednog dana falsifikovala je poruku svoje majke i uputila se u najveću austrijsku filmsku kompaniju, gdje je uspjela da se zaposli kao scenaristkinja. Tamo je 1930. dobila malu ulogu u romantičnoj komediji "Novac na ulici" (1930), a onda ju je čuveni producent Maks Rajnhart angažovao u predstavi "Slabiji pol", izvedenoj u Teatru "Jozefštat".

Film koji je srušio sve tabue i granice

Rajnhart je bio toliko impresioniran njome, da ju je poveo sa sobom u Berlin. Govorio je da je ona "najljepša žena u Evropi".

Početkom 1933, kada je imala 18 godina, pojavila se u kontroverznoj drami "Ekstaza", koja joj je otvorila sva vrata. Moglo bi se reći i da je to prvi erotski film, ne samo zato što je Hedi Lamar postala prva glumica koja se obnažila pred kamerama, već i zbog scena koje prikazuju čin vođenja ljubavi, iako se vide samo lica aktera.

Dok je u većini evropskih zemalja ovaj revolucionarni film smatran umjetničkim djelom, čak je osvojio nagradu na Festivalu u Veneciji, u konzervativnoj Njemačkoj bio je zabranjen, a u Americi je prikazan tek sedam godina kasnije. Zbog toga se načekala dok je stigla do Holivuda, ali – vredilo je.

"Fabrika snova" već je imala svoje predratne dive: Marlen Ditrih, Džin Harlou, Vivijen Li, Ketrin Hepbern, Gretu Garbo, Oliviju de Hevilend... Konkurencija je bila opasna, ali Hedi je uspjela da se izbori za svoje mjesto pod suncem, zahvajujući naslovima kao što su "Alžir", "Petrolej" sa Klerkom Gejblom i Spenserom Trejsijem, "Zigfildova djevojka"...

Snježana sa mozgom Ajnštajna

Najveći uspeh postigla je kasnije, 1949. godine, sa ekranizacijom biblijske priče "Samson i Dalila", čuvenog sineaste Sesila DeMila, koja je osvojila dva Oskara. Takođe, još jednom geniju i kreativcu, Voltu Dizniju, poslužila je 1937. kao inspiracija za lik Snježane, iz prvog dugometražnog animiranog filma u boji.

Ona je bila jedina koja je mogla da oteljotvori klasičnu i bezvremensku ljepotu. Diznijevi animatori okrenuli su se stvarnim ljudima kao modelima kako bi oživjeli svoje junake, a Hedine karakteristične crte lica – visoke jagodice, pune usne i tamne, bademove oči, učinile su je prirodnom referencom. Ako vas Snežana, ona prva i prava, na nekog podsjeća, da – to je Ona.

I ljubavni život Hedi Lamar zaslužio je da se nađe na filmu, što možda zvuči kao kliše, ali ne i u njenom slučaju – dovoljno je pomenuti da se u periodu od 1933. do 1965. udavala i razvodila šest puta, usput rodila troje djece i izumela stvari bez kojih bi život danas bio apsolutno nezamisliv. Prostije rečeno, uvela nas je u budućnost.

Prvi put se udala 1933, za Fridriha Mandla, 13 godina starijeg trgovca oružjem koji je održavao prisne veze s Benitom Musolinijem i Adolfom Hitlerom. To se, naravno, nije dopadalo njenim roditeljima, Jevrejima, pa su uporno pokušavali da joj pokvare priču.

Šest brakova, troje djece i bezbroj izuma

Međutim, tvrdoglava i nezrela Hedi smatrala je Mandla šarmantnim, zanemarujući činjenice da ju je konstantno varao, strogo kontrolisao njeno kretanje i čak zabranio da nastavi karijeru poslije filma "Ekstaza", koji mu se nimalo nije dopadao.

Kada se dozvala pameti, Hedi je otkrila da je sve vrijeme bila zarobljenica njegovog zamka Švarcenau. Jedino je bilo dobro to što je imala priliku da mu pravi društvo na poslovnim sastancima sa naučnicima i drugim stručnjacima iz oblasti vojne tehnologije, za koju se ubrzo i sama zainteresovala.

Kada je brak postao nepodnošljiv, odlučila je da napusti muža. Zapravo, da pobjegne, i od njega i iz zemlje. To se desilo tako što se prerušila u sobaricu i otišla u Pariz, a onda i u "obećanu zemlju".

Dvije godine kasnije udala se za producenta Džina Markija, potom za britanskog glumca Džona Lodera, švajcarskog zabavljača i biznismena Tedija Stoufera, a pred matičarem se potpisala još dva puta – prvo sa naftnim magnatom Hauradom Lijem, a kasnije sa advokatom Luisom Boajeom. Tačku na brakove stavila je 1965, otprilike kada je završila i sa karijerom.

Sa trećim suprugom Džonom Loderom dobila je dvoje dece, Deniz i Entonija, dok je za sina Džejmsa, iz jedne od prethodnih veza, tvrdila da je zapravo usvojen.

U pauzama snimanja stvarala budućnost

Iako nije imala formalno fakultetsko obrazovanje, to je nije sprečilo da svijetu podari nekoliko izuma, od kojih su pojedini bili decenijama ispred svog vremena. U pauzama snimanja, u svojoj prikolici je kreirala tajnu i revolucionarnu tehnologiju.

Tokom Drugog svetskog rata zainteresovala se za radio sistem navođenja torpeda, koja su se često zaglavljivala ili skretala sa kursa. Zbog toga je sa svojim prijateljem, kompozitorom Džordžom Anthejlom razvila sistem koji nije mogao da bude ometan sa strane. Izumila je metod transmisije radio-zračenja preskakanja frekvencije (frequency-hopping spread spectrum).

Izum je zvanično patentiran 1941, ali američka mornarica je smatrala da je suviše komplikovan za svakodnevnu upotrebu. Ipak, zaživio je dvije decenije kasnije, tokom raketne krize na Kubi, gdje je korišćen za ciljanje podmornica, sprovođenje blokade i sprečavanje armagedona.

Njen "sistem tajnih komunikacija" uspešno je primjenjivan u borbi protiv nacista. Rad Hedi Lamar na tehnologiji raširenog spektruma doveo je do razvoja brojnih izuma koji su unaprijedili čovečanstvo i olakšali život u 21. veku – GPS, Wi-Fi i BlueTooth, a bez njenog blistavog uma verovatno ne bi bilo ni pametnih telefona.

Najveći holivudski genije

To je samo jedna od stvari kojima se svojevremeno najplaćenija holivudska glumica bavila. Zanimali su je i avio-dinamika, unapređenje sistema semafora, izumila je i fluorescentne ogrlice za kućne ljubimce, sporogoreće štapine za blizinu, arome za hranu. Hedi i Anthejl posthumno su 2014. primljeni u pronalazačku Kuću slavnih.

Iako je bila suvi genije i pronalazač, sebe je u autobiografiji opisala tek ovim riječima: "Pretpostavljam da sam došla sa druge planete. Unapređivanje stvari mi prirodno ide od ruke."

Jedan od prvih holivudskih seks-simbola, čiji je ajnštajnovski mozak radio ne 100, već 500 na sat, preminula je 19. januara 2000. na Floridi. Dio njenog pepela je, po posljednjoj želji, prosut Bečkom šumom, a urna se nalazi na Centralnom gradskom groblju.

Pet godina kasnije, u svim zemljama nemačkog govornog područja proslavljen je prvi Dan pronalazača – za datum je odabran 9. novembar, njen rođendan. Iz mora priznanja izdvojićemo i podatak da je kvantni teleskop, instaliran 2014. na krovu Univerziteta u Beču, dobio ime Hedi Lamar, a po njoj je nazvan i jedan asteroid.