Priča o Zulejdi Idi Latas, rođenoj Ani Simonis, prvoj kompozitorki u Otomanskom carstvu i supruzi Omer-paše Latasa. Njena sudbina, od muzike i marševa do života u Parizu, otkriva tragične i fascinantne trenutke jedne izuzetne žene.

Saida-hanuma žena Omer-paše Latasa

Zulejda Ida Latas, poznata i kao Saida-hanuma i Zubejda-hanuma, rođena je u Rumuniji kao Ana Simonis. Bila je supruga Omer-paše Latasa, vojskovođe koji je 1850. godine došao u Sarajevo da uguši ustanak protiv sultana Abdul Medžida I. U Sarajevu sredinom 19. vijeka komponovala je marševe za klavir i orkestar, svirala klavir i sa svojim bratom držala časove muzike. O životu Mihaila, posljednjeg srpskog poturice, pisalo se i kroz istoriju i kroz legendu.

Kada je 2020. godine pijanista Bartolomej Stanković objavio album Voyage, među kompozicijama se našao i njen marš iz 1855. godine. Tako je “oživljeno” stvaralaštvo prve kompozitorke u Otomanskom carstvu.

Susret Ane Simonis i Omer-paše

Ana Simonis rođena je 17. oktobra 1832. u Homorodu (Transilvanija). Sa bratom Georgom došla je u Bukurešt da usavrši muzičko obrazovanje. Upravo tu je upoznala Omer-pašu Latasa, tada već poznatog vojskovođu i uglednu ličnost u diplomatskim krugovima.

Njihov prvi susret opisan je u više izvora: Omer-paša je ugledao mladu damu plave kose tokom njegovog svečanog ulaska u Bukurešt i od tog trenutka njihovi životi su se spojili.

Vjenčanje u Bukureštu

Sendrea bilježi da je jedne večeri George svirao na klaviru Betovenovu sonatu sa mnogo patosa i da je te večeri Omer-paša uspio da se upozna sa dražesnom, mladom damom koju je na kraju večeri otpratio do kuće. Poslije nekoliko dana, navodi dalje Sendrea, Omer-paša poziva Anu u svoju rezidenciju, tražeći od nje da mu svira na klaviru. Utisak koji je ostavila na njega bio je toliko jak da je poslije nekoliko dana pozvao njenog brata i zatražio dozvolu da se njome oženi.

Roditelji su dali svoj pristanak, ali su postojala dva uslova: da brat George uvijek mora biti dio njene pratnje i time joj obezbijediti potpunu sigurnost, i da djevojka ne smije mijenjati svoju protestantsku vjeru. Omer-paša je pristao, a jedan od proučavalaca Omer-pašinog života, Militaru, bilježi da je paša odustao i od harema da bi se vjenčao sa Anom.

Vjenčanjem koje je upriličeno 2. decembra 1848. godine u zgradi Narodnog pozorišta u Bukureštu, Ana Simonis postaje Saida-hanuma, ili Zulaida-hanuma, kako je u nekim izvorima zapisano. Vjenčanju su prisustvovali konzuli stranih zemalja, viši oficiri turskih i ruskih trupa, rumunski plemići, Anini roditelji, braća i sestre.

Mlada je nosila predivnu plavu haljinu od muslina koja joj se slagala sa očima, a najupečatljiviji poklon – skupocjeno cvijeće izrađeno od zlata i dragog kamenja – par je dobio od sultana Medžida, pašinog velikog prijatelja.

Ana je tada dobila ime Saida-hanuma, ali je zadržala svoju protestantsku vjeru, što je bio uslov njenog braka sa pašinom saglasnošću da se odrekne harema.

Život u Bosni i tragedija

Ipak, sudbina Saida-hanume dobiće drugačiji epilog. Poslije Bukurešta uslijediće Carigrad, kao privremeno boravište, a onda tvrda Bosna. Impresivan portret Saida-hanume daće u romanu Omer-paša Latas Ivo Andrić, koji je izgleda detaljno poznavao izvore o Ani Simonis, koja je do danas ostala tajnovita ličnost istorije.

U Bosni će supružnici dobiti sina koji će ubrzo preminuti, a zatim će se i odnos među njima ohladiti, što je bilo izazvano smrću djeteta, ali i pašinim stalnim putovanjima po Bosni, kao i siromašnom sredinom u kojoj se čitava pašina pratnja našla.

Neki izvori, poput diplomatskih izvještaja iz Bečkog državnog arhiva koje je prikupio Ferdo Šišić, pokazuju da se paša ipak nije odrekao harema, jer ga je on pratio kroz Bosnu zajedno sa njegovom ženom. Tako će doći do razilaženja supružnika negdje oko 1854. godine, prema londonskim časopisima koji je već te godine spominju kao „Njenu ekselenciju bivšu ženu Omer-paše Latasa”.

Pet vojnih marševa

Kada se o njoj piše, najprije se govori o vojnim marševima koji su pisani za tursku vojsku. Tako je Ana Simonis bila prva žena kompozitorka u Otomanskom carstvu, a takođe i jedna od prvih koje su doprinijele uplivu evropskih uticaja u tadašnju tursku muziku, kako bilježi poznati muzikolog Emre Arađi, jedan od proučavalaca njenog života.

Ana Simonis će se poslije razvoda od Omer-paše udati 1860. godine za barona Otoa de Braunekera, sa kojim će imati šestoro djece. Udaće se drugi put u svojoj dvadeset osmoj godini i nastaviti miran život u kulturnim krugovima Pariza.

Ana Simonis, odnosno Saida-hanuma, umrla je u 82. godini života u Parizu 10. januara 1914. godine, ni ne sluteći da će za samo nekoliko mjeseci započeti rat ogromnih razmjera i iste godine odnijeti i živote njene dvojice sinova.

Njena dva sina, Arpad Edmund i Hugo Brauneker, stradala su u Prvom svjetskom ratu. Arpad Edmund bio je nosilac francuske Legije časti, dok je Hugo poginuo kao običan vojnik na dalekom Istoku.

Njeni marševi izvođeni su širom Evrope, a jedno vrijeme bila je poznata kao “Ida Saide, bivša supruga Omer-paše”.

Iako je umrla prije saznanja da su sinovi poginuli, sahranili su je u crnini.

(Stil Kurir)