Upravo ovdje, u pećinama južne i istočne Srbije, pronađeni su fosilni ostaci neandertalaca koji osvjetljavaju njihovo prisustvo i kretanja kroz Balkan.

Iako su neandertalci nestali prije oko 40.000 godina, tragovi njihovog života i dalje su prisutni u zemlji. U Srbiji je u nekoliko pećina otkriveno više fosilnih ostataka ovih davnih, izumrlih ljudskih rođaka. Ova otkrića ne samo da govore o njihovom prisustvu na Balkanu, već i ističu važnu ulogu ovog prostora u praistorijskim migracijama Evrope.

Pešturina – prvi pouzdano identifikovani fosil neandertalca

Najpoznatije nalazište je Pešturina u Jelašničkoj klisuri, kod Niša. U ovoj pećini otkriven je gornji kutnjak star oko 102.000 godina, koji predstavlja prvi pouzdano identifikovani fosil neandertalca s teritorije Srbije. Analizom trodimenzionalnog modela utvrđeno je da je zub pripadao djetetu u kasnom stadijumu djetinjstva.

U istom sloju nađeni su i kameni artefakti te ostaci pleistocenske faune (konja, bizona, mamuta, nosoroga). Zabilježena je i kost sa urezanim paralelnim linijama – trag simboličkog ponašanja.

Kasnije je u Pešturini otkriven i fragment radijusa (palčane kosti), koji bi mogao pripadati neandertalcu. Iako je teško pouzdano odrediti vrstu zbog fragmentarnosti, morfologija kosti podsjeća na tipične osobine neandertalaca. Njegova starost procjenjuje se na širok raspon od 38.000 do 92.000 godina.

Pešturina je posebno značajna jer je jedino nalazište u centralnom Balkanu gdje su uočeni i nivoi naseljavanja neandertalaca (srednji paleolit) i modernih ljudi (gornji paleolit), sa pripadajućim fosilima.

Velika Balanica – najstariji neandertalci u istočnoj Evropi

U obližnjoj Velikoj Balanici, takođe kod Niša, otkrivena su četiri zuba neandertalaca, stara oko 300.000 godina. Ovi ostaci pripadaju najmanje dvjema individuama – jednom djetetu i jednom odraslom neandertalcu.

Riječ je o najstarijim fosilnim ostacima neandertalaca u istočnoj Evropi, i ujedno o drugim najstarijim ljudskim fosilima u Srbiji, odmah poslije mandibule starosti pola miliona godina iz Male Balanice. Ovo otkriće potvrđuje ranu ekspanziju neandertalaca prema istoku i njihovo dugotrajno prisustvo na Balkanu.

Kozja pećina – fragment donje vilice neandertalca

Najnoviji tragovi pronađeni su u Kozjoj pećini kod Majdanpeka, gdje je otkriven fragment donje vilice neandertalca. Preliminarne analize ukazuju da pripada neandertalcu, što ovo nalazište svrstava među važna mjesta proučavanja njihove materijalne kulture i biologije u Srbiji.

Srbija – ključno područje u proučavanju evolucije

Otkrića iz Pešturine, Velike i Male Balanice, kao i Kozje pećine, čine Srbiju jednim od ključnih prostora za proučavanje evolucije i migracija neandertalaca u jugoistočnoj Evropi. Nalazi pokazuju da su neandertalci ovdje živjeli u različitim vremenskim periodima – od prije 300.000 godina, pa sve do prije oko 40.000 godina, kada su nestali sa evropskog kontinenta, piše Sve o arheologiji.