"Tomas de Torkemada: Veliki inkvizitor i najmračniji simbol Španije"

Španska inkvizicija bila je zloglasna institucija unutar Katoličke crkve koja je postojala od 1478. do 1834. godine, a čiji je zadatak bio da isleđuje, sudi i kažnjava ljude za koje bi se „utvrdilo“ da su jeretici, magovi, astrolozi, vještice...

Nivo brutalnosti i bezobzirnosti eskalirao je tokom talasa antikatolicizma koji se proširio Evropom u drugoj polovini 19. vijeka, a savremeni istoričari još uvijek procjenjuju koliko ljudi je stradalo tokom tih smutnih decenija. Smatra se da je oko 150 hiljada ljudi optuženo za zločine jeresi i bogohuljenja, dok je samo u Španiji pogubljeno oko pet hiljada osuđenih.

Najstrašniji talas progona nehrišćana pogodio je Španiju u 15. vijeku za vrijeme prvog „generala inkvizicije“ – Tomasa de Torkemade.

Princezin prijatelj

Tomas de Torkemada rođen je u Valjadolidu u Španiji 1420. godine. Od rane mladosti važio je za izuzetno strogog i pobožnog čovjeka, zagovornika crkvenog pravovjerja, pa je pristupio dominikanskom crkvenom redu.

Torkemada je sve svoje napore usmjerio ka uništenju „maranosa“ – Jevreja koji su se na silu preobratili u hrišćanstvo, ali su ipak zadržali svoje stare obrede. Njegov cilj bio je postizanje „sangre limpia“ („čiste krvi“) i radio je na tome da „lažne hrišćane“ potpuno prevede u hrišćanstvo, ili da ih uništi.

Torkemada je još kao mlad upoznao princezu Izabelu I Kastiljansku i među njima se stvorila jaka duhovna spona koja je potrajala tokom čitavog života. Zahvaljujući bliskom odnosu s njom, stekao je veliki ugled na dvoru, a postao je i njen politički i vjerski savjetnik.

Kada se princeza udala za kralja Ferdinanda od Aragona 1469, Torkemada ih je pozvao da potpišu peticiju pape Siksta IV kojom bi se formirao autonomni inkvizitorski sud Španije. Pošto je uspio da ubijedi kraljevski par, papa je Tomasa 1483. imenovao za Velikog inkvizitora Kastilje, a zatim i cijele Španije.

I, sve je bilo spremno za istorijski progon Jevreja i Arapa.

Veliki inkvizitor

Pošto je bilo nemoguće protjerati toliki broj ljudi, Veliki inkvizitor je počeo da pribjegava otimanju kuća, zemlje i zlata maranosa. Tako je tokom inkvizicionih procesa najblaža kazna za maranose bila zapljena njihove imovine, dok je najteža bila spaljivanje na lomači.

Za razliku od Jevreja, Arapi su češće prelazili u hrišćanstvo potpuno ostavljajući islam. Glavni razlog za to je neposredno negativno iskustvo Jevreja, ali i potreba da sačuvaju veliki kapital koji su imali.

Torkemada je bio izuzetno revnostan u obavljanju svoje dužnosti. Vjeruje se da je tokom svog „mandata“ protjerao oko 40 hiljada Jevreja, a njih oko 50 hiljada je na silu preveo u hrišćanstvo. Nemali broj njih ubio je na izuzetno brutalan način, tako što bi organizovao javna i masovna spaljivanja na lomači. Prema zapisima same crkve, spaljeno je oko dvije hiljade Jevreja, Arapa, ali i „čarobnjaka“ i „astrologa“.

Pored ovako drastičnih mjera, Veliki inkvizitor je posebno praktikovao metodu javnog ruganja. Skoro da je institucionalizovao pogrdne kostime koji su se zvali „sanbenito“. Na kostimima su bile naslikane zmije i prizori iz pakla, a kupaste kape predstavljale su vezu s kapama luda i klovnova. Jevreji su morali da nose ove smiješne kostime kako bi ih svjetina odmah prepoznala i mogla da im se ruga.

Mnogi istoričari smatraju da je ponešto od metoda ovog surovog čovjeka sasvim sigurno bilo poznato i Hitleru koji je, vijekovima kasnije, sproveo najsurovije progone nad Jevrejima. Nošenje kostima svakako dosta podsjeća na žute trake s Davidovom zvijezdom kojom su nacisti obilježavali Jevreje.

Božiji sudija

Za petnaest godina pod njegovim rukovodstvom, španska inkvizicija postala je sinonim za užase i horore koje niko nije mogao ni da zamisli, a glasine o jezivim zločinima koje je vršila širile su se Evropom poput požara.

U prvo vrijeme, Torkemadino nastojanje da oslobodi Španiju „svake jeresi“ dočekano je s odobravanjem. Španski hroničar Sebastijan de Olmedo nazvao ga je „čekićem jeretika, svjetlošću Španije, spasiocem svoje zemlje, čašću njegovog reda“. Ipak, vremenom je njegova moć postala prevelika, a prijetila je da ugrozi čak i samu Svetu stolicu.

Kažu da je u Rim stiglo toliko molbi za pomilovanje da je papa nekoliko puta sazivao predstavnike inkvizicije kako bi saznao šta se zapravo u Španiji dešava. Osim toga, i Izabela i Ferdinand su bili nezadovoljni ogromnim novcem koji je išao na „lov na vještice“, pa su se i oni žalili papi.

Ipak, Torkemadina moć dugo ga je držala na položaju. Tek 1494. koristeći njegovo narušeno zdravlje kao izgovor, papa je uspio da nametne četiri pomoćnika inkvizitora koji su uspjeli da Tomasa „istisnu“ s funkcije.

Torkemada nije djelovao poraženo. Povukao se u manastir Svetog Tome Akvinskog u Avili i ostatak života proveo skromno i u molitvi, napuštajući svoju ćeliju samo kada je trebalo da se vidi s kraljevskom porodicom.

I umro je u manastiru 16. septembra 1498. Tu je i sahranjen. Tri i po vijeka kasnije, 1832. grobnica mu je opljačkana. Legenda kaže da su tom prilikom ukradene i kosti Tomasa de Torkemade i ritualno spaljene… na isti način na koji je i on poslao hiljade ljudi u smrt.

Inkvizicija je nastavila da postoji još vijekovima potom. Konačno je rasformirana tek 1834. godine.

(Istorijski zabavnik)