Primirje je potpisano rano ujutro 11. novembra 1918. godine u željezničkom vagonu u Frankportu, u šumi kod varošice Kompijenj u Francuskoj, a na snagu je stupilo u 11.00 sati po srednjoevropskom vremenu.

Kapitulaciji Njemačke u Kompijenju prethodio je raspad južnog, Solunskog ili Makedonskog fronta, koji su probili Srbi sredinom septembra, što je dovelo do kapitulacije Bugarske 29. septembra, kao i abdikacije i bijega bugarskog monarha.

Potom je kapitulirala Turska, pa Austrougarska 3. novembra.

Dvojna monarhija se tada uveliko nalazila u fazi raspada. Ne samo da je monarhiju Habzburga preplavio haos usljed mase odbjeglih vojnika, dezertera, masovne nesigurnosti i razbojništva, nego je započeo i proces disolucije proglasima otcjepljenja u više istorijskih pokrajina.

Paralelno, Zapadni front bio je na ivici pucanja, zbog stanja njemačkih trupa, a u samoj Njemačkoj je vladala glad, nestašica hrane, a potom i epidemija španske groznice, pa je krajem oktobra izbila pobuna, 29. na 30. oktobar, u pomorskoj luci Vilhelmshafen, koja se proširila širom zemlje, što je dovelo do obaranja cara (kajzera) Vilhelma II, čija je abdikacija objavljena 9. novembra, a on se narednog dana zaputio u egzil, u Holandiju, gdje će provesti ostatak života.

Prethodno, pošto su Nijemci bili poraženi tokom Bitke kod Amijena u prvoj polovini avgusta 1918. godine, a potom im je pokušaj ofanzive u rano proljeće propao, uslijedilo je napredovanje savezničkih snaga na Zapadnom frontu, a u Berlinu je zavladala panika.

Njemačka vlada, suočena s dramatičnim stanjem kako na frontovima tako i unutar zemlje, poslala je prethodno poruku predsjedniku SAD Vudrou Vilsonu, nudeći pregovore o uslovima prestanka ratnih dejstava na osnovu njegovih nedavno obznanjenih Četrnaest tačaka.

Osnova Vilsonove proklamacije bila je pravo samoopredjeljenja naroda. Uslovi primirja koje je uglavnom oblikovao francuski maršal Ferdinad Foš podrazumijevali su, po obustavi neprijateljstava, povlačenje Nijemaca istočno od Rajne, savezničku okupaciju Rajnske oblasti, predaju njemačke ratne tehnike, aviona, plovila i vojnog materijala.

Podrazumijevalo se oslobađanje zatočenih ili interniranih.

Pomorska blokada Njemačke je nastavljena, a razrada obima reparacija ostavljena je za stručna tijela.

Primirje je kasnije produžavano sve do formalnog potpisivanja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919, koji je formalno stupio na snagu 10. januara 1920. godine.

Već 29. septembra, u štabu njemačke vrhovne komande, u Spa, na tlu okupirane Belgije, došlo je do zaključka da je dalja borba bezizgledna.

General Erih Ludendorf izjavio je tada caru Vilhelmu II da je proboj njemačkih linija vjerovatan, predlažući ponudu primirja.

Tako je novi kancelar postao princ Maksimilijan od Badena 3. oktobra, od kog je očekivano da Njemačku povede ka miru.

Upravo je on 9. novembra proglasio obaranje monarhije, da bi se potom povukao s pozicije kancelara u korist socijaldemokrate Fridriha Eberta. Slijedili su apeli predsjedniku Vilsonu.

Vlade Francuske, Britanije i Italije nisu, međutim, bile oduševljene Vilsonovom idejom samoopredjeljenja, ipak konačno, 5. novembra, saveznici su se složili da započnu pregovore o primirju.

Njemačka delegacija, koju je predvodio Matijas Ercberger, otputovala je u Francusku 6. novembra 1918.

Pregovori o primirju započeli su 8. novembra i trajali su dva dana. Maršal Foš se pritom pojavio svega dva puta.

Nijemcima su predate zahtjevi i uslovi primirja, uz rok od 72 sata za potpisivanje. Konačno, primirje je, poslije manjih korekcija, dogovoreno u 5.00, a potpisano do 5.20, s tim da na snagu stupa u 11.00, 11. novembra 1918.

Sa savezničke strane potpisnici su bili maršal Ferdinand Foš i britanski lord admiral Roslin Vemis.

Sa njemačke strane potpisali su Matijas Ercberger, političar, Alfred fon Oberndorf, diplomata, kao i general Detlif fon Vinterfeldt i kapetan Ernst Vanslov, u ime vojske, odnosno mornarice.

Zanimljivo je da su ratne aktivnosti još dvije sedmice nastavljene u Istočnoj Africi, na prostoru Tanganjike i Sjeverne Rodezije, iako je mirovni sporazum obavezivao sve pripadnike njemačkih oružanih snaga.

Jedna od tragičnih činjenica tog 11. novembra jeste i besmislen nastavak ratnih dejstava sve do 11.00 sati, iako je potpisivanje bilo do 5.20.

Potonji istraživači su razjasnili da je tog dana na frontu poginulo ukupno 2.738 ljudi.

U Prvom svjetskom ratu poginulo je preko 17 miliona osoba, precizan broj nikada neće biti utvrđen, od čega oko devet miliona na strani Antante.

Nepunih deset miliona bile su vojne žrtve, ostalo civili. Najtragičnije su bile posljedice po Srbiju. Svjetski rat je i počeo napadom Austrougarske na Srbiju, uz podsticaj Njemačke, i Srbija je imala, srazmjerno veličini zemlje i brojnosti populacije, ubjedljivo najviše žrtava.

Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata muškog stanovništva.

Po istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine.

Vojnih gubitaka bilo je 402.435, a civilnih 845.000. Austrougarska je kao izgovor za napad na Srbiju, čime je započeo Svjetski rat, iskoristila pogibiju Franca Ferdinanda na Vidovdan u Sarajevu.

Nacionalni revolucionar Gavrilo Princip, pripadnik pokreta „Mlada Bosna“, usmrtio je austrougarskog prijestolonasljednika 28. juna 1914.

Vlasti u Beču su pritom već izvjesno vrijeme tražile izgovor za napad na Srbiju, a tragedija u Sarajevu poslužila je kao pogodan povod.

Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izađe u susret zahtjevima Beča, odgovor Srbije nikoga u Beču nije zanimao.

Mjesec dana kasnije Svjetski rat je započeo napadom na Srbiju.

Herojsko držanje Srbije, inače teško iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, pobjede nad Austrougarskom na Ceru, Drini, Kolubari, iznenadile su tada ne samo poražene napadače nego i saveznike.

Rezultatima Prvog svjetskog rata karta Evrope je preoblikovana.

Nestala je Austrougarska, a oblikovane su nove nacionalne države Austrija i Mađarska.

Njemačka je znatno umanjena i izgubila je vanevropske posjede, kolonije.

Turska je ubrzo postala republika pod Kemalom Ataturkom, a izgubljeni su svi višestoljetni turski posjedi na Bliskom istoku, u Mesopotamiji i Arabiji.

Nestalo je takođe i Rusko carstvo, kao posljedica revolucije u toj zemlji, februara odnosno oktobra/novembra 1917. godine.

Sovjetska Rusija je iz rata istupila ranije, već krajem 1917, a konačno separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918, čime su boljševici pomogli ratnu poziciju Njemačke.

Isto tako, na ruševinama nestalih imperija, oblikovane su nove nacionalne države – Čehoslovačka, Poljska, Finska i baltičke države Estonija, Letonija i Litvanija.

Francuska je ostvarila nacionalni cilj povratka Alzasa i Lorene.

Italija, Rumunija i Danska dobile su teritorijalna uvećanja. Dotadašnje njemačke kolonije privremeno su, kao mandatne teritorije, ustupljene Britaniji – Jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji dio Kameruna i Togoa, posjedi na Novoj Gvineji – te Francuskoj, koja je dobila umanjene dijelove Kameruna i Togoa.

Na sličan način su na Bliskom istoku obrazovane pod britanskom upravom Palestina, Jordan i Irak, a pod francuskom – Sirija i Liban.

Japan je dobio dio posjeda na Pacifiku, do tada njemačke teritorije, a Portugalija neveliko proširenje u Africi.

Prvog decembra 1918. u Beogradu je regent Aleksandar Karađorđević proglasio formiranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, čime su ratni ciljevi Srbije ispunjeni.

Pobjedom u Svjetskom ratu i obrazovanjem države SHS / Jugoslavije, konačno je ostvareno potpuno oslobođenje i ujedinjenje svih srpskih etničkih i istorijskih zemalja.

U to vrijeme stvaranje zajedničke države izgledalo je kao potpuno ostvarenje nacionalnooslobodilačkih ciljeva, ne samo Srba.

U Srbiji se Dan primirja obilježava kao državni praznik od 2012. godine.

(Tanjug)