Bio je to trenutak u istoriji kada je pepeo postao simbol – simbol vjere, prkosa i trajanja jednog naroda. Kada je 1594. godine na Vračaru planuo oganj u kojem su spaljene mošti Svetog Save, činilo se da će dim progutati sjećanje na svetitelja i slomiti duh Srba. Ali dogodilo se suprotno – iz tog pepela uzdigla se ideja koja je vijekovima grijala srpski narod. Iza te naredbe stajao je Kodža Sinan-paša, veliki vezir Osmanskog carstva, vojskovođa složenog porijekla i još složenije istorijske uloge.

Njegovo ime ostalo je zabilježeno ne samo u hronikama Carigrada, već i u bolnom sjećanju naroda čije je svetinje pokušao da uništi. Upravo zato, priča o Sinan-paši nije samo priča o jednom osmanskom velikodostojniku – već o sudaru vjera, porijekla i identiteta na tlu Balkana, gdje se krv, pepeo i legenda često prepliću.

Tokom Banatskog ustanka, Sinan-paša je 1594. godine izdao naredbu da se spale mošti Svetog Save kako bi se Srbi kaznili zbog učešća u ratu. Ivan Jastrebov je smatrao da je ovaj paša bio Srbin, kao i ostale paše rodom iz Ljume i drugih krajeva (Mehmed-paša Sokolović, Mahmud-paša Bušatlija, Omer-paša Latas...).

– Uvijek su muslimani u Staroj Raškoj znali da su srpskog porijekla i da su prije islamizacije bili pravoslavci. Izuzetak su samo albanski Malisori, koji su došli u jugoistočni dio Raške tokom 18. vijeka. Zato su čuvali i štitili manastir Mileševu kao svoju svetinju. Klanjali su se moštima Svetog Save, vjerovali u njihovu čudotvornost. Da bi im sačuvali zdravlje i zaštitili od uroka, mnogi muslimani su krštavali svoju djecu. To je bio jedan od razloga što je islamizirani Albanac Sinan-paša naredio da se mošti Svetog Save iskopaju, prenesu na Vračar i spale. Paša je mislio da će tako uništiti kult tog velikog srpskog prosvjetitelja i odbiti muslimane od Mileševe – istakao je Salih Selimović za „Opanak“, srpski istoričar, profesor i publicista iz Sjenice, poznat po istraživanju podataka u oblastima istorije islamizacije jugoslovenskih prostora, demografije i migracija stanovništva.

Mehmed-paša Sokolović — veliki zaštitnik Srpske crkve i njenih vjernika te idejni tvorac obnove Pećke patrijaršije, čija se jurisdikcija u to vrijeme protezala od Zagreba do Skoplja te od Budima do Skadra — ubijen je od strane poludjelog derviša 11. oktobra 1579. godine, najvjerovatnije po nalogu novog sultana Murata III.

Na položaju velikog vezira naslijedio ga je Šemsi Ahmed-paša, čovjek albanskog porijekla. Njega, pak, Lala Kara Mustafa-paša — Srbin. Zatim je došao Kodža Sinan-paša, Albanac, kojeg je naslijedio Kanijeli Sijavuš-paša, poturčeni Hrvat ili Mađar iz Kanjiže. Uslijedio je Uzdemiroglu Osman-paša, mameluk čerkeskog porijekla.

Zatim je došao Hadim Mesih-paša, još jedan bosanski Srbin, da bi se potom ponovo na položaj velikog vezira uspeo Kanijeli Sijavuš-paša. Zatim se po drugi put zavlastio Kodža Sinan-paša, pa onda Serdar Ferhat-paša, još jedan Albanac. Poslije njega, po treći put zaseo je na ovaj najviši osmanlijski položaj pod sultanom Kanijeli Sijavuš-paša. Konačno, 28. januara 1593. godine po treći put se zavelikovezirio Kodža Sinan-paša.

U pitanju je krupna i kobna ličnost u istoriji Srba. Rodio se 1506. godine u selu Topoljane, u današnjoj oblasti Kukeš, na sjeveroistoku Albanije; kraj u kojem se nalazi to mjesto zove se Ljuma, a u ono vrijeme pominje se kao nahija Pećkog sandžaka Osmanskog carstva.

Izvjesno je, međutim, da mu se otac zvao Ali-beg i da je Sinan imao neke porodične veze sa mletačkom kućom Ljubica (ital. Gliubizza), jer ga Alesandro Ljubica naziva prvorođakom svoje majke; u pitanju je stara budvanska kuća, dakle srpska, koja se bila poitalijanila a možda dijelom i poarbanašila, budući da su bili jaki u Ulcinju.

Sinan-paša, koji je od strane svojih turskih savremenika kritikovan zbog guranja albanskih sunarodnika na visoke položaje u osmanskoj administraciji (dobra stara balkanska praksa koju su primjenjivali i svi srpski veliki veziri), relativno je sporo napredovao pa je visoku političku karijeru počeo 1567. kao beglerbeg Egipta, na kom je položaju ostao dvije godine. Potom se 1571. vratio na isto mjesto i predvodio uspješno osvajanje Jemena, zbog čega je prozvan Fatih-i Jemen, odnosno „jemenskim pobjednikom“.

[caption id="" align="alignnone" width="573"] VIKIPEDIJA[/caption]

Turski istoričar Naima kaže za njega da je bio Arnautin.

Razlog je taj što su i u doba Jastrebova Turci u Carigradu nazivali Arnautinom svakog stanovnika prizrenske oblasti, pa bio on i pravi Srbin, jer se za staru Srbiju znalo pod imenom Arnautluk. Za vrijeme sultana Sulejmana, Sinan je bio dvorski činovnik u svojstvu kapel-majstora, zatim načelnik provincija Malatija, Kostomuni, Guzi i Tripoli, potom beglerbeg oblasti Egipta, Alepa i Erzeruma.

Muslimanske 977. godine ovladao je Jemenom, vratio se u Carigrad i imenovan je za serdara (načelnika) flote sa zvanjem vezira. Sultan Selim ga je poslao 1569. u Jemen kao kneza (vicekralja) Egipta protiv Mutahira, jemenskog šerifa, koji je sa Arapima napao Murat-pašu, jemenskog beglerbega, i zaklao pašu i sve Turke u Jemenu. Godine 1573. osvojio je Tunis s okruzima. 1579. imenovan je za sadrazma namjesto Mehmed-paše Sokolovića. 1585. bio je načelnik Sirije. 1588. ponovo je bio sadrazam. 1589. penzionisan je, ali je 1592. po treći put postao sadrazam. U periodu 1594–1595. opet je bio sadrazam, pa smijenjen, pa imenovan ponovo.

Ferman dokazuje da je Sinan-paša bio spahija sela svog rodnog kraja i da su svi žitelji bili pravoslavni hrišćani 1585. godine. Turci su i u doba Jastrebova pravoslavne zvali rajom, a katolike latinima. Tadašnji zemljaci Sinan-paše su još sačuvali svoj srpski jezik. Hrišćana pravoslavnih Arnauta nije bilo. S promjenom vjere usvajali su i arnautski jezik. Tada je još u Ljumi vladao srpski jezik. Topoljanski Sinan-paša važio je za srpskog pastira, mada ga turski životopisci nazivaju Arnautinom, za razliku od stranih koji su ga nazivali Srbinom, i uprkos tome što je u to vrijeme na sultanovom dvoru srpski jezik bio u upotrebi. Gotovo svi veziri su bili Srbi: Sinan-paša iz Topljana, Vilja je dala Sofi Sinan-pašu, Mehmed-paša Sokolović je Srbin iz sela Sokolovići u Bosni...

Kodža Sinan-paša je kupio sela rodnog kraja, kada se tokom službe već obogatio, raznim nedozvoljenim načinima, kako svjedoče istoričari. Hamer ga naziva agom, tj. pomoćnikom 1561. godine. Titulu age su imali samo posednici. Sinan je poticao iz vlastelinske plemenite srpske porodice i tu je vladao na osnovu rodovskog prava. Njegovi seljaci nisu ostali nezahvalni, pa su se poturčili.

Šta je bio presudan momenat da se spale kosti Svetog Save?

Srbi su digli ustanak u Banatu, tada u sastavu Temišvarskog ejaleta, i zapalili Panonsku niziju buktinjom nade i slobode. Bio je to najveći srpski ustanak prije Prvog srpskog ustanka, i to sa središtem u Vršcu; ustanici su za svog kralja proglasili erdeljskog kneza Žigmunda Batorija, a na zastave stavili lik – Svetog Save.

Zbog toga je Kodža Sinan-paša 10. maja (po gregorijanskom kalendaru, 27. aprila po julijanskom) naredio da se na Vračaru, tako da to može da se vidi iz Banata, spale mošti našeg najvećeg svetitelja koje su prethodno donesene iz manastira Mileševa (možda se veliki vezir plašio da se ustanak ne proširi i na srce okupiranih srpskih zemalja): cilj je bio da se ubije borbeni i svaki drugi duh srpskih ustanika, ali je dugoročna posljedica ovoga bila samo veće ukorjenjivanje svetosavskog kulta u svijesti Srba — na neki način, dok je vjetar raznosio pepeo moštiju Rastka Nemanjića, pepeo je udahnuo čitav srpski narod.

[caption id="" align="alignnone" width="592"] VIKIPEDIJA[/caption]

Ustanak je brzo ugušen, a masa srpskih izbjeglica prešla je u Erdelj. Banat je opustio, ali je već februara 1595. godine Sinan-paša opet smijenjen sa dužnosti, tačno mjesec dana nakon zasultanjenja Mehmeda III, i prognan u Malkaru, grad na evropskoj obali Mramornog mora. Tako smo se vratili na kraj onog spiska velikih vezira sa početka priče. Ali ne i na kraj Sinan-pašine priče, jer je već u julu ponovo postao veliki vezir, po četvrti put.

Umro u 90. godini

Tokom posljednjih godina svog života Sinan-paša je zidao džamijski kompleks u Stambolu, ali je džamije, karavansaraje, kupatila i mostove gradio širom carstva. Još uvijek u Damasku postoji Sinan-pašina džamija, baš kao i u Kačaniku na Kosovu; ova naša je zaštićeni spomenik kulture pod pravnom nadležnošću Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije.

U istom mjestu podigao je i tvrđavu, narodnu kuhinju, dva hana i hamam. Izgleda da je građevinske poduhvate imao i po Beogradu, koji je u to doba bio jedan od dva ili tri najvažnija osmanska grada u Evropi (ne računajući Carigrad), ali šta tačno — ne zna se pouzdano.

Umro je 3. aprila 1596. u 90. godini života. Nad tijelom su čitane molitve u džamiji Aja Sofija u Carigradu i sahranjeno je u turbe pored rešetkastih vrata. Na grobu nije bilo nikakvih natpisa, ali u tom turbetu, između mnogih drugih grobova, stražar je rado pokazivao grob Sinan-paše sadrazma. Pet puta je bio sadrazam.

Tokom života, nakon što je potpuno zaboravio na svoje pravo porijeklo, sporo je napredovao, a važne pozicije su mu izmicale. Što se više trudio da uništi Srbe i pravoslavnu vjeru, ona je postajala jača, a narod složniji, a tome se Selim-paša nije nadao.

(Stil)