DOGODILO SE NA DANAŠNJI DATUM, 23. NOVEMBAR Otomansko carstvo počelo rat protiv Crne Gore da ih kazni zbog pomoći Hercegovcima u borbi protiv Turaka

ALOONLINE.BA | Razonoda ∙ 23.11.22 07:26 ∙ 0

Danas je srijeda 23. novembar, 327. dan 2022. Do kraja godine ima 39 dana.

FOTO: Ilustracija

– Rođen kastiljanski kralj Alfonso Deseti – Učeni, utemeljivač zakonodavstva, pokrovitelj nauke i zanatstva, vjerski veoma tolerantan. Tokom vladavine Kastiljom i Leonom od 1252. do smrti 1284. dvor u Toledu je pretvorio u centar učenosti i utočište za mnoge Jevreje, Mavare i hrišćanske skolastičare. Njegovim zalaganjem su prevedeni Sveto pismo, Talmud i Kuran i napisan je niz značajnih djela: „Kraljevski zakon“, „Astrološka znanja“, „Mineralogija“, a 1270. je započeto pisanje „Velike i opšte istorije“. Zauzeo je 1262. godine luku Kadis na obali Atlantskog okeana, okončavši petovjekovnu mavarsku okupaciju grada.
– Mirom u Kapelu završen drugi građanski rat u Švajcarskoj i rimokatoličke oblasti zemlje su priznate kao dio Švajcarske konfederacije.
– Štrajk lionskih tkača prerastao u oružani ustanak. Poslije dvodnevnih borbi tkači i drugi radnici su zauzeli Lion i izabrali privremenu vladu, ali je početkom decembra u grad ušla vojska i ponovo uspostavila staru vlast. Zahtjevi radnika za povećanje plata odbačeni su. To je bio prvi masovni ustanak radnika zbog ekonomskih razloga u buržoaskoj monarhiji u Francuskoj.
– Otomansko carstvo počelo rat protiv Crne Gore da bi kaznilo Crnogorce zbog pomoći Hercegovcima u borbi protiv Turaka. Poslije odbijanja Crne Gore da se preda Turci su krenuli ka Cetinju sa 25.000 vojnika, namjeravajući da razbiju crnogorsku vojsku od oko 9.000 vojnika, ali su se povukli poslije intervencije evropskih sila – Rusija i Austrija su izdejstvovale prekid borbi u februaru 1853. Iz rata je Crna Gora, mada materijalno iscrpljena, izašla moralno ojačana, a nezavisnost je izborila i uspostavila granice prema Otomanskom carstvu poslije pobjede nad turskom vojskom u bici na Grahovu 1858.
– Umro srpski ljekar i kulturni radnik Jovan Stejić, koji je u duhu racionalizma 18. vijeka gajio kult razuma i propovijedao etiku vrline, rada i dužnosti. Studirao je u Pešti i Beču i potom bio ljekar u Šapcu, Kragujevcu i Valjevu. Poslije štampanja jedne knjige, u kojoj se služio novim pravopisom Vuka Karadžića, sukobio se s knezom Milošem Obrenovićem i otišao iz Srbije. Po povratku 1840. postavljen je za načelnika saniteta, zatim za sekretara Državnog savjeta. U filozofskim spisima napadao je vjerski fanatizam. Napisao je stručnu kritiku Vukovog prevoda „Novog zavjeta“.
– Rođen srpski pisac Stevan Sremac, član Srpske kraljevske akademije, jedan od najistaknutijih realista u srpskoj književnosti. Pisao je duhovite pripovijetke iz provincijskog života, u kojem je našao starinsku atmosferu, poetsku nježnost, humorističke zaplete, a pod naslovom „Iz knjiga starostavnih“ je izdao poetizovane pripovijetke iz narodne istorije. Ostala djela: „Ivkova slava“, „Zona Zamfirova“, „Pop Đira i pop Spira“, „Vukadin“, politička satira „Luminacija na selu“.
– Rođen španski kompozitor i pijanista Manuel de Falja, čija su djela sinteza andaluzijske narodne muzike i francuskog impresionizma. Nastojao je da oslobodi špansku muziku vjekovnog italijanskog uticaja. U Francuskoj je komponovao popularna djela „Noći u španskim vrtovima“ i „Sedam španskih narodnih pjesama“, a po povratku u otadžbinu izvedeni su baleti „LJubav čarobnica“ i „Trorogi šešir“. Razočaran diktaturom generala Fransiska Franka, uspostavljenoj u Španiji poslije građanskog rata, 1939. je otišao u Argentinu, gdje je ostao do smrti 1946.
– Rođena Milica Janković, književnik. Slikarsku školu završila u Beogradu, gdje je bila nastavnik crtanja. Djela: zbirka pripovijedaka „Ispovesti“, romani „Pre sreće“, „Plava gospođa“.
– Rođen meksički slikar Hose Klemente Orosko, čija je umjetnost najneposrednija socijalna sinteza arhaičnih reminiscencija i modernog oblikovanja. Smatran je najvećim slikarem murala u 20. vijeku i dekorisao je mnoge zgrade u Meksiku i SAD. Inspirisao se indijanskim i meksičkim motivima.
– Rođen američki filmski glumac engleskog porijekla Vilijam Henri Prat, poznat kao Boris Karlof, koji je igrao u prvim horor filmovima i četiri decenije bio neka vrsta zaštitnog znaka tog žanra. Filmovi: „Zakon podzemlja“, „Ludi genije“, „Frankeštajn“, „Lice sa ožiljkom“, „Izgubljena patrola“, „Mumija“, „Maska Fu Mančua“, „Stara mračna kuća“, „Čudotvorac“, „Crna mačka“, „Frankeštajnova nevjesta“, „Hodajuća smrt“, „Frankeštajnov sin“, „Teror“, „Mete“.
– Veliko vojvodstvo Luksemburg otcijepilo se od Holandije.
– Rođen čehoslovački diktator češkog porijekla Klement Gotvald, predsjednik Čehoslovačke od 1948. do smrti 1953. Generalni sekretar Komunističke partije Čehoslovačke postao je 1929, a 1935. je izabran za jednog od sekretara Kominterne. Po povratku u zemlju iz Moskve poslije Drugog svjetskog rata 1945. postao je zamjenik premijera, ubrzo i šef vlade. Kao šef države poslije ostavke Eduarda Beneša organizovao je seriju montiranih sudskih procesa, na kojima je – uključujući smrtne presude – osuđen niz visokih partijskih i državnih rukovodilaca.
– Rođen jugoslovenski revolucionar i političar srpskog porijekla Aleksandar – Marko Ranković (na fotografiji), potpredsjednik SFRJ i član najužeg rukovodstva vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije do smjenjivanja sa svih funkcija 1966. Poslije zavođenja Šestojanuarske diktature 1929. osuđen je na šest godina robije zbog ilegalne komunističke aktivnosti, a 1940. je postao član Politbiroa Komunističke partije Jugoslavije. U Drugom svjetskom ratu je rukovodio pripremama za ustanak protiv okupatorske njemačke vojske i nacistička policija Gestapo ga je uhapsila u Beogradu krajem jula 1941. Poslije hapšenja je zvjerski mučen i potom prebačen u bolnicu radi liječenja, gdje je držan pod stražom, ali je oslobođen smjelom akcijom beogradskih skojevaca. Kao organizacioni sekretar KPJ i član Vrhovnog štaba partizanskih jedinica osnovao je 1944. službu bezbjednosti pod nazivom Odjeljenje za zaštitu naroda /OZNA/. Poslije rata je bio ministar unutrašnjih poslova i potpredsjednik savezne vlade. Na Četvrtom plenumu Centralnog komiteta SKJ 1966. na Brionima jugoslovenski predsjednik Josip Broz ga je optužio za zloupotrebe Službe državne bezbjednosti i „grupašku i antipartijsku djelatnost“, poslije čega je smijenjen sa svih funkcija.
– Rođen poljski kompozitor Kržustštof Penderecki, predstavnik avangardne muzike, koji je stvorio sopstveni dramatični jezik nekonvencionalnih izražajnih sredstava, izuzetnih vokalnih efekata. Djela: orkestarska – „Emanacije“, „Tužbalica za žrtve Hirošime“, „Muka po Luki“, opere – „Đavo iz Ludena“, „Kralj Ibi“.
– Vlada rumunskog diktatora Jona Antoneskua pristupila fašističkom Trojnom paktu.
– Dominikanska Republika promijenila naziv glavnog grada Siudad Truhiljo u Santo Domingo.
– Kina postala stalni član Savjeta bezbjednosti UN.
– Umro francuski pisac i političar Andre Malro, učesnik Kineske revolucije, Španskog građanskog rata i komandant u francuskom Pokretu otpora. Poslije studija arheologije otišao je u Indokinu radi arheoloških iskopavanja, ali se ubrzo pridružio tamošnjem revolucionarnom pokretu. Kao član Internacionalnih brigada borio se u građanskom ratu u Španiji, a u okupiranoj Francuskoj se 1942. pridružio Pokretu otpora. U vladi generala Šarla de Gola postao je 1959. ministar informacija i kulture, ali je podnio ostavku poslije majskih studentskih demonstracija 1968. U duhu angažovane umjetnosti analizirao je probleme savremenog čovjeka u zaoštrenim situacijama društvenih revolucija i građanskih ratova. Djela: „Kraljevski put“, „Nada“, „Altenburški orasi“, „Antimemoari“, „Iskušenje Zapada“, „Osvajač“, „LJudska sudbina“, „Imaginarni muzej“, „Ogled o Goji“, „Metamorfoza bogova“.
– Ciklon usmrtio najmanje 1.000 ljudi na istočnoj obali Šri Lanke.
– U južnom italijanskom gradu Eboli u zemljotresu poginulo 2.735 ljudi.
– SSSR napustio razgovore o ograničenju naoružanja u Ženevi kao znak protesta zbog razmještanja američkih krstarećih raketa u Evropi.
– Velika količina uranijuma za izradu atomskih bombi prebačena iz Kazahstana u SAD.
– Umro francuski filmski režiser Luj Mal, koji je posebno insistirao na intelektualizmu. Filmovi: „Lift za gubilište“, „LJubavnici“, „Zaza u Metrou“, „Privatan život“, „Viva Marija“, „Kalkuta“, „Lakom Lisjen“, „Crni mjesec“, „Atlantik siti“.
– Oteti etiopski avion „boing 767“, sa 163 putnika i 12 članova posade, pao je u more blizu Komorskih ostrva zbog toga što je ostao bez goriva. U nesreći je poginulo 125 ljudi.
– Gruzijski predsjednik Eduard Ševarnadze podnio ostavku nakon višednevnih protesta opozicije zbog falsikovanja izbornih rezultata. Za vršioca dužnosti predsjednika Gruzije imenovana predsjednik parlamenta Nino Budrzanadze.
– Bivši ruski agent Aleksandar Litvinjenko umro u Londonu od trovanja radioaktivnim polonijumom 210. Britansko i rusko tužilaštvo pokrenuli istragu.