U vremenu kada je homoseksualnost bila i društveno i zakonski neprihvatljiva, jugoslovenski film je postepeno počeo da uvodi teme koje su se razlikovale od tadašnjih ustaljenih normi. Počev od diskretnih nagoveštaja tokom pedesetih godina, preko smjelih i kontroverznih ostvarenja Crnog talasa, pa sve do savremenih filmova koji su postali glas borbe za LGBT prava – domaća filmska scena prošla je kroz složen i dugotrajan razvoj.

Rani tragovi

Jedan od prvih filmova u kojem se mogu naslutiti homoseksualne teme bio je "Pukotina raja" iz 1959. godine, u režiji Vladimira Pogačića. Iako se ne bavi otvoreno gej tematikom, film prikazuje snažnu emocionalnu bliskost između dvije ženske junakinje, što je u tom periodu predstavljalo suptilan odmak od tada dominantnih, tradicionalnih priča.

Već 1961. godine na sceni se pojavljuje komedija "Zajednički stan" reditelja Marijana Vajde. U jednoj od scena, dvojica muškaraca dijele isti krevet – tada shvaćeno kao čisto komična situacija. Međutim, iz današnje perspektive, ta scena se može posmatrati kao jedan od prvih, iako ne direktnih, pokušaja da se u film uvedu drugačiji identiteti i odnosi.

Crni talas: Umjesto ćutanja – provokacija i otpor

Tokom šezdesetih i sedamdesetih godina pojavljuje se Crni talas – filmski pravac koji je otvoreno kritikovao tadašnje društvo i politički poredak. U tom kontekstu, LGBT teme su počele češće da se pojavljuju na filmu, iako su takva ostvarenja nerijetko nailazila na cenzuru i osude.

Posebno se izdvajaju filmovi scenarista Gordana Mihića i Ljubiše Kozomare, kao što je "Vrane", kao i ostvarenja Živojina Pavlovića ("Buđenje pacova") i Milana Jelića ("Bubašinter").

Kultni značaj ima i film Dušana Makavejeva "WR: Misterije organizma", koji uključuje dijalog sa poznatim transvestitom Džeki Kartisom. Još kontroverzniji bio je Plastični Isus Lazara Stojanovića, koji je izazvao takvu buru da je reditelj zbog njega završio u zatvoru.

Film koji je slomio režimski prag tolerancije

Film "Plastični Isus" je nastao kao završni rad na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu i predstavljao je kombinaciju igranih i dokumentarnih scena, korišćenjem kolažne forme kako bi se ispričala priča o mladom disidentu koji dovodi u pitanje tadašnje društvene, političke i vjerske norme u Jugoslaviji.

Posebno kontroverzne bile su arhivske snimke Josipa Broza Tita, koje su ubačene u kontekst koji nije veličao njegov lik, kao i eksplicitna scena se*sualnog odnosa u kojoj učestvuje glumica koja tumači Isusovu djevojku. Ove umjetničke slobode vlasti su doživjele kao bogohuljenje, napad na socijalistički poredak i narodni moral.

Prije nego što je film ikada prikazan javnosti, državni organi ga zabranjuju, a Stojanović biva uhapšen i osuđen na tri godine zatvora zbog "neprijateljske propagande“. Film je ostao zabranjen više od dvije decenije, sve do 1990-ih, kada je konačno prikazan. Danas se smatra jednim od najvažnijih disidentskih ostvarenja u istoriji jugoslovenskog filma.

Osamdesete i devedesete

U osamdesetim godinama LGBT tematika u domaćem filmu dobija dublje i raznovrsnije značenje. Filmovi poput "Dečko koji obećava" Miše Radivojevića i "Lepota poroka" Živka Nikolića donose složenije prikaze seksualnosti i identiteta.

Čak i u okviru popularnih komedija tog vremena, poput "Tesna koža 2" i "Idi mi, dođi mi", mogu se primijetiti dvosmislene situacije koje, iako plasirane kroz humor, ostavljaju prostor za drugačija tumačenja i ukazuju na prisustvo različitih identiteta ispod površine smijeha.

Zakonski okvir: Od zabrane do slobode

Poslije Drugog svjetskog rata, homoseksualnost je u SFRJ bila kažnjiva, posebno među muškarcima. Prve dekriminalizacije stižu 1977. u Hrvatskoj, Sloveniji, Crnoj Gori i Vojvodini. Srbija ukida zabranu tek 1994, a BiH 1998.

Simbol otpora: "Marble Ass"

Film "Marble Ass" (1995) Želimira Žilnika, sa trans glumicom Merlinkom, prikazuje život trans osoba u društvu koje ih odbacuje. Postao je snažan glas LGBT borbe u regionu.

Merlinka je ubijen 2003. godine. U njegovu čast, 2009. godine pokrenut je festival kvir filma "Merlinka", koji danas predstavlja centralno mjesto okupljanja i afirmacije queer umjetnosti u regionu.

Filmovi sa gej motivima ili aluzijama:

"Dečko koji obećava“ – Kultni novotalasni film sadrži suptilne aluzije na homoseksualnost, i mušku i žensku, kao i druge tada tabu teme, uključujući seksualnu vezu između zeta i tašte.
"Čovek sa četiri noge“ – Bata Stojković tumači fotoreportera koji izgovara čuvenu repliku: „Ne vredi ti, seko, da se namještaš, mene žene ne interesuju. Ja sam nastran.“
"Nije lako sa muškarcima“ – U jednoj sceni, tinejdžerka slučajno otkriva da je muškarac u kog je zaljubljena u intimnom odnosu sa drugim muškarcem (Feđa Stojanović).
"Kako je propao rokenrol“ – Otkriva se da lascivne poruke nisu namijenjene ženi, već Đuri, a da ih šalje Boban – gej komšija i intelektualac.