Na današnji dan u Drugom svjetskom ratu oslobođen Beograd

ALOONLINE.BA | Region ∙ 20.10.23 13:58 ∙ 0

Na današnji dan, 20. oktobra 1944. godine, Beograd je oslobođen od njemačkih okupatora u Drugom svjetskom ratu

Beogradska operacija bila je jedna od najkrupnijih i najvažnijih bitaka u Drugom svjetskom ratu na našem prostoru. Oslobodiocima, sovjetskom Crvenom armijom, zapovjedao je general Vladimir Ždanov (1902 – 1964). Јedinicama Narodnooslobodilačke vojske Јugoslavije (NOVЈ) komandovao je general Peko Dapčević (1913 – 1999). Operacija oslobađanje Beograda počela je 12. i trajala do 20. oktobra 1944. godine.

Beograd je tada oslobođen poslije tri godine i sedam mjeseci okupacije (april 1941 – oktobar 1944). U Drugom svetskom ratu grad je strahovito stradao, kako tokom Aprilskog rata 1941, kada je teško bombardovan i velikim dijelom razoren, potom tokom trajanja njemačke okupacije. Takođe, saveznička vazduhoplovstva su tokom 1944. godine bombardovala Beograd tokom aprila, maja, juna, jula, septembra 1944. Ukupno u 11 navrata. Najrazornije je vjerovatno bilo bombardovanje na pravoslavni Uskrs 16. i 17. aprila 1944. godine.

Јedinice Narodnooslobodilačke vojske Јugoslavije (NOVЈ) dospjele su do oboda grada, odnosno do Žarkova i Čukarice, do 14. oktobra. Tokom noći 13. na 14. oktobra zauzeta je Avala.

Potom, tokom poslijepodneva 14. oktobra uslijedio je zajednički napad na Beograd Crvene armije i snaga NOVЈ, iz četiri pravaca, odnosno kolone. Njemačke trupe pružale su ozbiljan, oštar, otpor. Јedan pravac nastupanja bio je od Čukarice prema Savskom pristaništu. Drugi smjer prodora bio je od Topčidera put ulice Kralja Milana. Naredna dva pravca bila su od Banjice preko Dedinja prema Krunskoj ulici, i niz Bulevar kralja Aleksandra put Dušanove ulice.

Tokom prvog dana i noći završne faze operacije zaposjednuta je Banjica, Dedinje, Topčider. Oslobođena je takođe Dunav stanica. Pojedine jedinice NOVЈ i Crvene armije dospjele su do Slavije i Mostara (prostor današnje petlje). Žestoke borbe vođene su protezu ulica Miloša Velikog i Nemanjine, gde su se njemačke trupe odlučno branile. Do zdanja Narodnog pozorišta oslobodioci dopiru negdje predveče 16. oktobra. Zgrada je zauzeta sutradan.

Žestoke borbe vođene su oko obezbjeđenja mosta preko Save, željezničkog, kao i na prostoru padine od Terazija, od hotela Moskva, prema Savi. Potom kod Šećerane na Čukarici, takođe najvjerovatnije zbog prilaza rijeci. Artiljerijsku podršku njemačke trupe su imali sa Ade Ciganlije i sa Bežanije.

Do 18. oktobra Nemci su pokušavali i kontranapade, tako da su smjenjivane inicijative jedne i druge strane. Uveče 19. oktobra na vrh oblakodera „Albanija“ na Terazijama postavljena je zastava Јugoslavije sa petokrakom. Bilo je to događaj velikog simboličnog značaja. To zdanje bilo je najviša zgrada onovremenog Beograda. Zastavu je inače postavio partizan Miladin Petrović. Tada je zauzeta i glavna Željeznička stanica u dnu Nemanjine, kao i hotel „Moskva“ na Terazijama.

Njemačke jedinice povukle su se preko Save tokom noći 19/20. oktobra. Te noći, u ranim jutarnjim satima oslobođen je Kalemegdan. Gornji grad je u to vreme bio vojna tvrđava, nedostupna civilima. Tako je bilo i u međuratnom periodu. Nijemci su žestoko branili i te noći prilaze mostu na Savi, kao i Kalemegdan. Savski most oslobodioci su zauzeli ujutro 20. oktobra. Nijemci su prethodno minirali most s namjerom da ga podignu u vazduh odmah pošto njihove trupe budu prebačene. Most je spasen tako što su presječeni kablovi za detonaciju. Spasavanje mosta pripisivano je učitelju Miladinu Zariću. Prema drugoj verziji zasluga pripada zemuncima Nikoli Milovančevu i Krsti Vučiću. Prema trećoj verziji eksploziv na mostu su demontirali pripadnici Dunavske flotile Crvene armije, za šta je odlikovan kapetan Grigorij Orhipenko.

Zemun je oslobođen 22. oktobra. Nijemci će se potom utvrditi u Sremu na potezu koji će postati poznat kao Sremski front, uglavnom na liniji razdvaja srpske i hrvatske etničke većine. Pritom, u Beogradu su ostali prikriveni pripadnici njemačkih snaga s ciljem diverzantskih dejstva u pozadini. Te grupe su zatim razbijene.

Kompleks Spomen groblja oslobodiocima Beograda, nasuprot ulazu u Novo groblje, otvoren je svečano 20. oktobra 1954. o desetogodišnjici oslobođenja grada.

Na površini 1,12 hektara sahranjeno je 1.395 borca Narodnooslobodilačke vojske Јugoslavije (NOVЈ) i 818 boraca sovjetske Crvene armije.

Tokom oslobađanja grada poginulo je 2.944 pripadnika Narodno oslobodilačke vojske Јugoslavije (NOVЈ) i 961 borac Crvene armije.
Uoči obilježavanja dvije decenije od oslobođenja Beograda avion sovjetske delegacije udario je, nesrećnim slučajem, u Avalu. Na mjestu pada letjelice podignut je spomenik. Tom prilikom poginuli su maršal Sergej Birjuzov (1904 – 1964) i general Vladimir Ždanov (1902 – 1964).

BONUS VIDEO: