VASKRS SE NE OBILJEŽAVA UVIJEK ISTOG DATUMA: Da li ste znali zbog čega?

ALOONLINE.BA/NACIONALGEOGRAPHIC.RS | Razonoda ∙ 07.04.22 18:46 ∙ 0

Kako se određuje datum ovog praznika?

Foto/Youtube

Vaskršnji datum je, zapravo, samo konvencija koja se koristi već 17 vijekova i koja je, uprkos reformama kalendara, u međuvremenu izgubila na tačnosti.

U katoličanstvu i pravoslavlju, svi praznici se slave različitog datuma zbog reforme rimskog ili julijanskog kalendara, koju je izvršio papa Gregorije 1583. godine. Zbog nakupljanja razlike u gregorijanskom i julijanskom kalendaru, razmak između dva Božića i drugih fiksnih vjerskih praznika u katoličkoj i pravoslavnoj crkvenoj godini trenutno iznosi 13 dana.

Međutim, to ne važi i za pomične praznike koji su u godišnjem ciklusu vezani za datum Vaskrsa.

Kako dolazi do njihovog povremenog poklapanja? Kako se inače određuje datum ovog praznika?

Do kalendarske reforme je zapravo i došlo upravo zbog tačnijeg određivanja datuma Vaskrsa. To je, inače, jedna od rijetkih tekovina drevnog lunarnog kalendara koje su preživele u hrišćanskoj civilizaciji. Savremeni kalendar je solarni, u njemu godina odgovara periodu revolucije Zemlje oko Sunca, dok se u Starom vijeku češće koristio danas sasvim neintuitivan lunarni kalendar, zasnovan na periodičnosti rotacije Mjeseca oko Zemlje.

Uskršnji datum je, kao i svaki drugi, djelimično astronomski problem, ali je, zapravo, samo konvencija koja se koristi već 17 vijekova i koja je, uprkos reformama kalendara, u međuvremenu izgubila na tačnosti.

Po rasprostranjenoj definiciji, uskršnja nedjelja se određuje kao nedjelja u sedmici poslije punog mjeseca koji se javi poslije proljećne ravnodnevice. Posmatran sa zemlje, Mjesec uobičajeno prolazi kroz četiri svoje mene, od mladine do uštapa, punog mjeseca, koji se neposredno po dolasku proleća, tradicionalno naziva pashalni.

Tako je, na primjer, proljeće 2015. godine počelo 20. marta nešto prije ponoći, a prvi pun mjesec poslije toga desio se 4. aprila, pa je za datum Uskrsa izabran 12. april po novom kalendaru.

Po pravilu, ako se prvi proljećni uštap dogodi u nedjelju, za Vaskrs se uzima sljedeća nedjelja. Zato Vaskrs može biti bilo koji od 35 dana poslije proljećne ravnodnevice, od 22. marta do 25. aprila. Pošto su u julijanskom kalendaru datumi pomjereni, pravoslavni Vaskrs može biti između 4. aprila i 8. maja. Vaskrsi se, dakle, mogu poklopiti samo između 4. i 25. aprila, a po Dirihleovom principu, to se može desiti u tri od pet mogućih sedmica.

Međutim, sa ovom definicijom uskršnjeg datuma treba biti oprezan. Mada jednostavna i pominje se u većini enciklopedija, ona nije jednoznačna, samo je približna i ilustrativna, pošto pun mjesec i prolećna ravnodnevica koji se u njoj pominju ne odgovaraju današnjem astronomskom punom mesecu i ravnodnevici. Datum praznovanja vaskrsenja Isusa Hrista je tako izabran da odgovara astronomskim uslovima koji su navodno vladali 30. godine nove ere, u doba kad je Hrist razapet.

Kad se slavi Vaskrs?

Vaskrs se zapravo slavi u nedjelju u sedmici poslije pashalnog punog mjeseca, odnosno u nedjelju poslije prvog eklezijastikalnog punog mjeseca poslije 20. marta. Kad je ova konvencija usvojena na Prvom saboru u Nikeji 325. godine, proljećna ravnodnevica je bila dan ranije nego danas, a Vaskrs se od tada određuje u odnosu na 20. mart, a ne 21. mart kad danas počinje proljeće. Datum punog mjeseca je tada približno određen i naziva se eklezijastikalni, ili crkveni pun mjesec. Ni on, kao ni ravnodnevica, ne odgovara uvijek pravom astronomskom punom mjesecu.

Pri crkvenom određivanju datuma Vaskrsa isključivo se koriste zlatni brojevi i takozvane epaktne tablice. Naziv epakti potiče od grčke riječi epaktós, uveden ili umetnut, a označava broj dana za koliko solarna godina premašuje lunarnu. To je zapravo broj dana Mjesečeve starosti na početku svake nove godine i kako se mijenja iz godine u godinu, on određuje koliko će se Vaskrs pomjeriti.

U pozadini ovakvog načina određivanja Vaskrsa je stari jevrejski, solarno-lunarni kalendar.

U ovom složenom kalendaru godina se određivala kao 12 lunarnih mjeseci. Inače, Mjesec obiđe put oko Zemlje za 29 dana, 12 sati, 44 minuta i 3,3 sekunde. Pošto ovaj takozvani sinodički mjesec traje oko 29,5 dana, godina u zbiru iznosi samo oko 354 dana. Zato je u ovom kalendaru uvijek nedostajalo oko 11 dana godišnje.

Da bi se taj manjak nadoknadio periodično su se ubacivali vanredni mjeseci, a cijeli ciklus se ponavljao na svakih 19 godina. Tako se i pri određivanju Vaskrsa počela koristiti tablica, razvijena u VI vijeku, sa 19 pashalnih datuma iz koje se datum Vaskrsa čita na osnovu ostatka pri deljenju sa 19. Taj metod je razvio aleksandrijski matematičar Dionizije Eksiguus, zaslužan za izračunavanje godine Hristovog rođenja i uvođenja nove ere u računanje vremena.

No, kakve veze uopšte ima Vaskrs sa pashalnim mjesecom i lunarnim kalendarom? Osnov za to se nalazi u Jevanđeljima, ali su rane hrišćanske zajednice vodile žustre rasprave o datumu na koji treba praznovati Vaskrs. Navodno je Isus vaskrsao u nedjelju, prvog jevrejskog radnog dana posle Sabata. Prema Jevanđelju po Jovanu (20,1), „u prvi dan sedmice dođe Marija Magdalena na grob rano dok još bješe mrak i vide da je kamen dignut sa groba“, a prema prethodnim opisima tajne večere i raspeća, to se odigralo u vrijeme jevrejskog proljećnog praznika Pashe.

Pridružite se našoj Viber zajednici