DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN, 28. MAJ Rođen srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković

ALOONLINE.BA | Razonoda ∙ 28.05.22 05:30 ∙ 0

Njegova reforma julijanskog kalendara prihvaćena je na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu

Danas je subota, 28. maj, 148. dan 2022. Do kraja godine ima 217 dana.

1522. – Poslije duže opsade Turci su zauzeli utvrđeni srpski grad Knin, koji su prvi put bezuspješno opsjedali 1514, i proglasili ga sjedištem novoosnovanog Krčkog i Ličkog sandžakata. Knin je potom prelazio u ruke Venecije, ponovo u ruke Otomanskog carstva, pa opet Venecije, Francuske i Austrije, a 1920. je Rapalskim ugovorom pripao Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslaviji. Poslije agresije Hrvatske početkom avgusta 1995. na Republiku Srpsku Krajinu, čiji je glavni grad bio četiri godine, okupirala ga je vojska Hrvatske, a sve srpsko stanovništvo je izbjeglo.

1660. – Rođen britanski kralj njemačkog porijekla Džordž Prvi, prvi monarh Velike Britanije iz Hanoverske dinastije. Tokom njegove vladavine od 1714. do smrti 1727. položaj premijera se iskristalisao kao ključni u izvršnoj vlasti.

1738. – Rođen francuski ljekar Žozef Injas Gijotin, koji je u Narodnoj skupštini Francuske u vrijeme Francuske revolucije predložio izvršenje smrtne kazne jezivom spravom za odsijecanje glave. Ona je nazvana njegovim imenom – giljotinom ubrzo pošto je njome 25. aprila 1792. u Parizu odsječena glava prvoj žrtvi – drumskom razbojniku Žaku Peletjeu. Giljotina je bila poznata u Italiji još u 13. vijeku pod nazivom „maaja“, kasnije u srednjem vijeku i u Škotskoj, gdje su je nazivali „mejdn“, u Engleskoj, gdje je izvršenje kazne tim načinom bilo poznato kao „džibet lo“, i u NJemačkoj, gdje su je nazivali „dile“, „hobel“ ili „dolabra“. U Francuskoj su je, prije nego što je javno upotrijebljena – u vrijeme dok su njome eksperimentisali na leševima, ispitujući „najbezbolniji način izvršenja smrtne kazne“, kako je tvrdio dr Gijoten – nazivali „luzet“ ili „peti luizon“, a list „Žurnal de revolusion d` Pari“ joj je, samo tri dana poslije pogubljenja Peletjea, dao naziv „gijotin“.

1759. – Rođen engleski državnik Vilijam Pit Mlađi, koji je 1783. postao najmlađi premijer u istoriji Velike Britanije. U vrijeme dok je bio na položaju šefa vlade do 1801. i od 1804. do 1806. vodio je ekspanzivnu kolonijalnu politiku, a u Indiji je učvrstio britansku vlast reformišući administraciju. Kao zakleti neprijatelj Francuske revolucije, bio je glavni organizator evropskih koalicija protiv revolucionarne i napoleonovske Francuske.

1805. – Umro italijanski kompozitor i virtuoz na violončelu Luiđi Rodolfo Bokerini, koji je uticao na razvoj gudačkih kvarteta kao muzičke forme i prvi komponovao muziku za gudačke kvintete i kvintete za gudačke instrumente i klavir. Stvorio je oko 500 djela u stilu rokokoa, uključujući simfonije, koncerte za violončelo, kamernu i crkvenu muziku.

1812. – U Bukureštu Rusija i Otomansko carstvo potpisali ugovor o miru, okončavši šestogodišnji rat. Rusija je dobila Besarabiju i neke oblasti na Kavkazu, a Turcima je pripala Vlaška i Moldavija. Ugovor je bio nepovoljan za Srbiju, koja je učestvovala u ratu na strani Rusije, jer je morala da vrati gradove Turcima, kojima je dato pravo da u njima drži vojsku. Otomansko carstvo je obavezano da amnestira učesnike Prvog srpskog ustanka i Srbima da povlastice koje uživaju njeni podanici, ali su Turci iskoristili zauzetost Rusije u ratu s francuskim carem Napoleonom Prvim i 1813. slomili ustanak.

1834. – Uveden srpski jezik kao službeni u prepisci s turskim vlastima, koja je do tada vođena isključivo na turskom jeziku. Knez Miloš Obrenović je jedno pismo turskog vezira vratio s porukom: „Evo Vam šaljem pismo natrag i preporučujem da ga otvorite i na srpski prevedete, pa da mi onda ovamo pošaljete“. Poslije toga prepiska s turskim vlastima obavljana je na srpskom jeziku.

1843. – Umro američki filolog i leksikograf Noa Vebster, simbol leksikografske tradicije u SAD. Objavio je 1806. prvi rječnik engleskog jezika pod nazivom „Sažeti rječnik engleskog jezika“, a 1828. rječnik koji i sada nosi njegovo ime. Izuzetno obimni „potomci“ Vebsterovih rječnika smatraju se najboljim rječnicima savremenog engleskog jezika.

1849. – Umrla engleska spisateljica irskog porijekla Ana Bronte, najmlađa od tri sestre spisateljice, autor romana „Agnes Grej“, „Stanarka Vajldfel Hola“.

1864. – Austrijski nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan Jozef Habsburg stigao u meksičku luku Verakrus i ubrzo krunisan za cara Meksika. Njegova vladavina, koju je nametnuo francuski car Napoleon Treći, trajala je do 1867. godine, kad su se francuske plaćeničke trupe povukle iz Meksika, popustivši pod udarcima meksičkih rodoljuba na čelu sa Benitom Huaresom, a samozvani car je zarobljen i strijeljan.

1871. – Vojska versajske vlade ugušila Parisku komunu, koja je postojala 72 dana. U posljednjoj „krvavoj sedmici“ ubijeno je oko 30.000 komunara. Pariska komuna je ukinula stajaću vojsku, uvela izbornost svih predstavnika u organima vlasti, prosvjeti i sudstvu, odvojila državu i škole od crkve, uvela besplatnu nastavu i reformisala nastavu, čime je bitno uticala na društveni razvoj u Francuskoj i Evropi.

1879. – Rođen srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković (na fotografiji), naučnik svjetskog ugleda, osnivač katedre za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu, potpredsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti. Građevinsku tehniku je studirao u Beču, gdje je i doktorirao. Bio je profesor teorijske fizike, a bavio se i kosmičkom fizikom i geofizikom. U prvom djelu, objavljenom na francuskom jeziku – „Matematička teorija termičkih pojava izazvanih Sunčevom radijacijom“ izložio je novu teoriju rasporeda Sunčevih radijacija na površini planeta i toka klimatskih promjena u geološkoj prošlosti Zemlje. NJegova reforma julijanskog kalendara prihvaćena je na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. Tvorac je i teorije o pomjeranju Zemljinih polova. Napisao je više od 700 monografija, studija, popularnih djela i udžbenika. Djela: „Kanon der Erdbestrahlung“, „Nebeska mehanika“, „Osnovi nebeske mehanike“, „Sekularna pomjeranja Zemljinih polova“, „Istorija astronomske nauke“.

1884. – Rođen češki državnik Eduard Beneš, predsjednik Čehoslovačke od 1936. do 1938. i od 1945. do 1948. Bio je vođa Narodne stranke i najbliži saradnik prvog predsjednika Čehoslovačke Tomaša Masarika. Tokom Prvog svjetskog rata radio je na stvaranju slobodne Čehoslovačke i Male Antante – saveza s Jugoslavijom i Rumunijom. Od osnivanja države 1918. do 1936. bio je šef diplomatije, a poslije Minhenskog sporazuma 1938, kojim je Zapad predao Čehoslovačku na milost i nemilost nacističkoj NJemačkoj, otišao je u izbjeglištvo u London. Poslije Drugog svjetskog rata ponovo je bio šef države, ali je dao ostavku 1948. kad su komunisti prigrabili vlast i iste godine je umro.

1928. – Studenti Univerziteta u Beogradu organizovali velike demonstracije protiv namjere Narodne skupštine da ratifikuje Netunske konvencije zaključene 1925. između Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i fašističke Italije. Prilikom intervencije policije ranjeno je dvadesetak studenata, od kojih dvojica smrtno.

1934. – Kanađanka Oliva Dion u Kalenderu u kanadskoj državi Ontario rodila pet djevojčica, nazvanih „Dionove petorke“, prve petorke u svijetu za koje se zna da su preživjele.

1937. – Vođa Konzervativne stranke Nevil Čemberlen poslije povlačenja Stenlija Boldvina postao premijer Velike Britanije. Upamćen je po kapitulantskom Minhenskom paktu koji je – u uzaludnom naporu da izbjegne vojni sukob s NJemačkom – 1938. potpisao s vođom Trećeg rajha Adolfom Hitlerom, dopustivši nacistima da raskomadaju Čehoslovačku.

1937. – Umro austrijski psihijatar Alfred Adler, jedan od pionira psihoanalize, osnivač pravca takozvane individualne psihologije, kojom se odvojio od tvorca psihoanalize Zigmunda Frojda. Smatrao je da je težnja ka moći pokretačka snaga psihičkog života svakog pojedinca, što može da izazove pretjeranu težnju ka afirmaciji ili unutrašnji otpor osjećanju manje vrijednosti i time neurotična oboljenja. Djela: „Praksa i teorija individualne psihologije“, „Poznavanje čovjeka“, „O nervoznom karakteru“.

1940. – Počela evakuacija poraženih savezničih snaga iz francuske luke Denkerk u Drugom svjetskom ratu. Do noći 2. juna 850 brodova je u operaciji, nazvanoj „Dinamo“, prebacilo u Veliku Britaniju 224.585 britanskih i 112.546 francuskih i belgijskih vojnika, koji su se našli u praktično bezizlaznom položaju poslije munjevitog prodora njemačkih tenkovskih divizija kroz Francusku do La Manša.

1940. – Belgijski kralj Leopold Treći je u Drugom svjetskom ratu potpisao kapitulaciju pred naletom jedinica nacističke NJemačke. Vlada Belgije nije priznala taj akt i povukla se u Francusku.

1944. – Umro srpski etnolog i folklorista Tihomir Đorđević, profesor beogradskog Univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Objavio je oko 700 studija, putopisa, bilježaka i komentara o srpskim narodnim običajima i uredio je više knjiga „Etnografskog zbornika“ Akademije. Djela: „Iz Srbije kneza Miloša“, „Naš narodni život“, „Priroda u vjerovanju i predanju našeg naroda“, „Srbija prije sto godina“, „Makedonija“.

1961. – Poslije 78 godina na liniji Pariz – Istambul prestao je da saobraća voz „Orijent-ekspres“.

1971. – SSSR lansirao kosmički brod u pravcu Marsa.

1972. – Umro vojvoda od Vindzora, koji je kao engleski kralj Edvard Osmi stupio na prijesto 1936, ali ga se iste godine pod pritiskom vlade i parlamenta – zbog ženidbe s Amerikankom Volis Simpson, dvostrukom raspuštenicom – odrekao u korist mlađeg brata DŽordža Šestog. Potom je do smrti živio u inostranstvu pod imenom vojvoda od Vindzora.

1976. – Puštena u redovan saobraćaj željeznička pruga Beograd – Bar, čija gradnja je trajala s prekidima od 1952, čime je ostvarena ideja začeta još u 19. vijeku. Pruga je najkraća veza panonskog područja i centralne Evrope sa srednjim Mediteranom.

1976. – SSSR i SAD potpisali ugovor o ograničenju podzemnih nuklearnih proba.

1984. – Iranski predsjednik Ali Hamnei upozorio arapske zemlje Persijskog zaliva da ostanu po strani u ratu Irana i Iraka ili će „snositi posljedice“.

1986. – Dvojica sovjetskih kosmonauta izašla su iz orbitalne stanice „Saljut 7“ i provela nepuna četiri časa u „kosmičkoj šetnji“.

1987. – Umro srpski geolog Kosta Petković, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik „Geoloških anala Balkanskog poluostrva“, „Zbornika“ i „Glasnika Geološkog instituta SANU“. Objavio je više od 200 naučnih radova i izradio prvu geološku kartu Jugoslavije prema internacionalnoj normi.

1994. – U artiljerijskom napadu snaga Hrvatskog vijeća odbrane na Brčko poginuo jedan, a ranjeno 15 civila, od čega četiri teže. Na uže gradsko jezgro iz uporišta HVO u Vičilovcu i Vidovicama, 12 kilometara sjeverozapadno od Brčkog, na grad je ispaljeno šest raketnih i veliki broj haubičkih projektila. 1995. – Na filmskom festivalu u Kanu film „Podzemlje – bila jednom jedna zemlja“ jugoslovenskog režisera Emira Kusturice dobio „Zlatnu palmu“, drugu glavnu festivalsku nagradu u Kusturičinoj karijeri.

1995. – U zemljotresu koji je pogodio ruski grad Neftegorsk na poluostvu Sahalin poginulo najmanje 2.000 ljudi.

1995. – Muslimanski vojnici, koji su iz zaštićene enklave Srebrenica nesmetano prošli punkt UNPROFOR-a , u širem području Rupovog brda ubili, a zatim masakrirali petoricu srpskih civila iz Milića. Ubijeni su LJubiša Golić, Branko Nikolić, Miladin Savić, Milosav Petrović i Miloš Mišić, koji su na mjestu udesa, nekoliko kilometara izvan „zaštićene zone“, sjekli drva.

1997. – Rusija i Ukrajina potpisale ugovor kojim je ruskoj Crnomorskoj floti omogućeno da 20 godina koristi pomorsku bazu u luci Sevastopolj na poluostrvu Krim.

1999. – SR Jugoslavija prihvatila osnovne principe Grupe 8 u koje spada i slanje međunarodnih mirovnih trupa na Kosovo i pristala da Savjet bezbjednosti UN donese odgovorajuću rezoluciju o tome.

2003. – Bivši načelnik Generalštaba Vojske Republike Srpske general-pukovnik Momir Talić, optužen pred Haškim tribunalom, umro je na Vojno-medicinskoj akademiji u Beogradu.

2004. – Glavni i odgovorni urednik podgoričkog lista „Dan“ Duško Jovanović ubijen u Podgorici.

2008. – Evropski sud za ljudska prava u Strazburu presudio da je BiH kriva za nehumano postupanje u zatvoru u Zenici prema osuđenima za ratne zločine.